Ước tính tổng sản lượng cà phê niên vụ 2011/2012 đạt 1,168 triệu
tấn. So với niên vụ 2010/2011 , diện tích canh tác tăng 3% và sản lượng
tăng 6%. Giá xuất khẩu cà phê năm qua đã tăng kỷ lục, đạt mức giá bình
quân tới 2.172 USD/tấn, tăng 45% so với năm 2010.
Theo ông Trần Công Thắng, chuyên gia phân tích ngành hàng cà phê của
Trung tâm thông tin nông nghiệp (Agroinfo), dự báo diễn biến giá cà phê
trên thị trường thế giới năm 2012 nổi lên 2 kịch bản đáng chú ý. Kịch
bản theo dự báo của Commerzbank, biểu đồ giá cà phê sẽ giảm dần trong
các tháng, nhưng không giảm sâu. Còn theo kịch bản của Standard
Chartered, giá cà phê sẽ trồi sụt rất mạnh trong năm nay, tăng mạnh vào
giữa năm và rớt giá mạnh vào cuối năm.
Ông Thắng cho biết, Agroinfo dự báo giá cà phê xuất khẩu bình quân
của Việt Nam năm 2012 sẽ giảm 15-20% so với năm 2011. Vicofa dự báo kim
ngạch xuất khẩu mặt hàng này sẽ giảm ít nhất 15% so với năm trước.
Ông Nguyễn Văn An, Chủ tịch Hội đồng quản trị kiêm Tổng giám đốc Tập
đoàn Thái Hòa nhận định, năm ngoái khối doanh nghiệp nước ngoài thu mua
hơn 54% khối lượng cà phê và chèn ép các doanh nghiệp trong nước, gây
nhiễu loạn thị trường. Năm 2012 này, các doanh nghiệp nước ngoài cạn
vốn do khủng hoảng nợ công châu Âu nên họ sẽ không còn sức mạnh để
tranh mua với doanh nghiệp trong nước. Tuy nhiên, nếu chính sách thắt
chặt tiền tệ vẫn được thực thi và lãi suất vay ngân hàng cao thì doanh
nghiệp trong nước vẫn yếu thế.
Ông An cũng nhận định, vụ thu hoạch cà phê năm nay chỉ còn 2 tháng
nữa là kết thúc, đến thời điểm này nông dân mới bán 40% khối lượng cà
phê thu hoạch, còn 60% họ chờ khi nào được giá mới bán, tránh bán ra ồ
ạt là điều rất đáng mừng.
Ông Phạm Khánh Hiệp, chuyên gia phân tích cho biết, cả nước hiện có
140 doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu cà phê, trong đó có 12 doanh
nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI). Trong số 50 doanh nghiệp lớn
nhất thì 12 doanh nghiệp FDI xuất khẩu 380 nghìn tấn, 38 doanh nghiệp
trong nước xuất 790 nghìn tấn; 90 doanh nghiệp còn lại chỉ xuất chừng
30 nghìn tấn.
Doanh nghiệp trong nước luôn yếu thế hơn so với doanh nghiệp FDI.
Các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài kinh doanh trực tiếp với các thương
nhân rang xay cà phê trên sàn giao dịch, họ có hệ thống các chi nhánh
trên cả nước để thu mua sản phẩm đến từng hộ nông dân. Họ cũng nắm bắt
tốt hơn những diễn biến trên thị trường, nên luôn đưa ra được chiến
lược kinh doanh hợp lý hơn.
Hiện nay các doanh nghiệp trong nước không có được những thông tin
chuyên nghiệp nên khó có chiến lược kinh doanh tốt, hoạt động thu mua
phải qua nhiều khâu trung gian. Bên cạnh đó, phần lớn nguồn vốn thu mua
cà phê của các doanh nghiệp trong nước đều phải vay ngân hàng, trong
khi hệ thống ngân hàng chưa hiểu được phương thức kinh doanh thị trường
của ngành hàng cà phê. Khi cà phê có cơ hội đầu tư lãi cao, thì các
ngân hàng cũng không tăng cường rót vốn cho doanh nghiệp.
Cơ chế cho vay vốn hiện nay cũng không hợp lý, ngân hàng luôn đòi
hỏi doanh nghiệp có hợp đồng xuất khẩu thì mới cho vay. Dẫn đến, các
doanh nghiệp buộc phải ký hợp đồng giao sau, giao xa rồi vay vốn ngân
hàng mới có tiền để thu mua cà phê. Với cơ chế này, doanh nghiệp lâm
vào tình thế “một cổ 2 tròng”: vay ngân hàng thì phải trả lãi, đối tác
mua hàng đã chốt giá trước nên doanh nghiệp xuất khẩu chịu rủi ro rất
lớn.
Theo bà Trần Thị Quỳnh Chi (Viện Ipsard), hiện có 561 nghìn hộ (2,6
triệu lao động) đang trồng cà phê tại Tây Nguyên, trong đó 90% số hộ có
quy mô canh tác nhỏ hơn 1 ha. Do sản xuất riêng lẻ nên chất lượng sản
phẩm, áp dụng tiến bộ kỹ thuật, khả năng mặc cả đều kém, chi phí sản
xuất cao. Hệ thống tiêu thụ bao gồm hàng nghìn nhà buôn nhỏ, công ty sơ
chế, tuy họ thu mua trực tiếp và linh hoạt nhưng do lợi nhuận thấp nên
thường xuyên bóp méo thị trường. Vicofa là tổ chức lớn nhất đại diện
cho ngành hàng cà phê, nhưng lại không có đại diện là nông dân.
Hiện nay, Viện Ipsard và Cục Trồng trọt đang phối hợp xây dựng chiến
lược quốc gia cho ngành hàng cà phê Việt Nam. Ông Nguyễn Trí Ngọc, Cục
trưởng Cục Trồng trọt cho biết, Chiến lược phát triển bền vững ngành
hàng cà phê Việt Nam hướng tới 8 nhóm giải pháp chính: phát triển thể
chế, sản xuất bền vững, cải thiện các hoạt động nghiên cứu thị trường,
marketing tiêu thụ nội địa, giám sát cung cầu, hỗ trợ xã hội, cải thiện
tiếp cận tài chính.
Theo Cục trưởng Ngọc, cần phải thống nhất tổ chức điều phối ngành
hàng cà phê, kết nối các hiệp hội, tổ chức nông dân có liên quan nhằm
thống nhất các kế hoạch đầu tư, giám sát hoạt động sản xuất kinh doanh
của toàn ngành. Bên cạnh Vicofa cần có thêm Hiệp hội thương lái và Hiệp
hội các nhà chế biến rang xay cà phê để cải thiện các dịch vụ và liên
kết thị trường. Các hiệp hội này phải cung cấp thông tin cho các thành
viên về kế hoạch mua hàng, điều kiện mua hàng; tổ chức đại lý nhằm đầu
tư và thu mua cà phê; chỉ đạo sản xuất cà phê theo phương thức bền vững.
Chu Khôi
Theo VnEconomy