CHỈ DẪN ĐỊA LÝ CÀ PHÊ TRÊN THẾ GIỚI -
NHỮNG KHÍA CẠNH PHÁP LÝ VÀ KINH TẾ
TS Trịnh Đức Minh
PGĐ Sở Khoa học và Công nghệ DakLak
1.
Giới thiệu
Sau dầu hỏa, cà phê là hàng
hóa thương mại đứng hàng thứ hai trên thế giới và chủ yếu do các quốc gia đang
phát triển sản xuất. Bối cảnh thị trường cà phê thế giới trong thập kỷ qua có
thể miêu tả là “nghịch lý cà phê” (Daviron & Ponte, 2005). Trong khi nhiều
nước phương Tây - những nước tiêu thụ - hưởng được thịnh vượng từ cà phê thì
ngược lại các nước sản xuất phải đương đầu với những vấn đề nghiêm trọng, trong
đó có vấn đề giá cả không ổn định. Mặc dù thị trường cà phê toàn cầu đã phục
hồi chậm chạp khỏi cuộc khủng hoảng kéo dài từ năm 2000 đến cuối năm 2004, giá
cà phê vẫn còn quá thấp. Có lẽ vấn đề giá cà phê thấp còn bị trầm trọng thêm do
đồng Đô la Mỹ bị suy yếu so với tiền tệ của nhiều quốc gia xuất khẩu cà phê
quan trọng. Một giải pháp khả thi là dịch chuyển từ xuất khẩu hàng hóa thông
thường sang xuất khẩu sản phẩm chất lượng cao cho thị trường ngách có giá cao
hơn. Trước khi tìm hiểu về lĩnh vực này, cần phải nhìn lại vài nét sơ lược về
tình hình thị trường cà phê toàn cầu, nhất là sự thay đổi trong mô hình tiêu
dùng trong thời gian gần đây và “nghịch lý cà phê”.
Cho
tới năm 1989 thì thị trường toàn cầu được xem là “có điều tiết” nhờ có Hiệp ước
Cà phê Quốc tế (ICA) chi phối. Hiệp ước Cà phê Quốc tế đầu tiên ra đời năm
1962, rồi sau đó Hiệp ước thứ hai năm 1968, được hầu hết các nước sản xuất và
tiêu thụ ký kết, như Mỹ và Brazil. Dù các Hiệp ước kể trên có một phần nào đó
ưu đãi các nước sản xuất, nhưng các quốc gia tiêu thụ vẫn có ảnh hưởng quyết
định lên việc đặt hạn ngạch cho bên sản xuất. Các Hiệp ước tiếp theo được ký
kết năm 1976 và 1982. Mỗi Hiệp ước có một kỳ hạn riêng và xác lập hạn ngạch
xuất khẩu để nhằm đạt được giá cả hợp lý và nguồn cung ổn định. Tuy nhiên,
không một Hiệp ước nào thành công thực sự trong việc ổn định giá cả trên thị
trường cà phê trong một khoảng thời gian dài.
Vào
năm 1989, các cuộc đàm phán cho ra đời một Hiệp ước Cà phê Quốc tế mới bị thất
bại. Hậu quả là kể từ những năm 1990 thị trường cà phê trải qua khủng hoảng
thừa làm cho giá rớt chưa từng thấy trong lịch sử, nhất là từ 2000 tới cuối
2004. Ví dụ, trong khi giá chỉ số tổng hợp ICO đối với cà phê trong những năm
1980 đạt trung bình 127,92 US cent/pound, giá trung bình giai đoạn 2000-2004
rớt xuống chỉ còn 54,33 US cent/pound. Ngay cả khi thị trường cà phê toàn cầu
phục hồi như hiện nay, với giá chỉ số tổng hợp ICO phần nhiều trên 100
cents/pound, mức giá này vẫn còn rất thấp nếu tính đến chi phí đầu vào liên tục
tăng cao.
Chi tiết xem tại file đính kèm